Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người như thế nào?

Những bệnh nhân liệt nửa người thường do di chứng sau đột quỵ, tổn thương não hoặc suy giảm khả năng vận động. Việc can thiệp Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người càng sớm và tích cực sẽ là yếu tố giúp bệnh nhân khôi phục các chức năng.

Tìm hiểu về bệnh nhân liệt nửa người

Liệt nửa người (Hemiplegia) là một tình trạng y khoa nghiêm trọng được đặc trưng bởi việc giảm hoặc mất hoàn toàn khả năng vận động (liệt) ở một nửa bên của cơ thể (bao gồm tay, chân, đôi khi là cả cơ mặt và lưỡi cùng bên).

Tìm hiểu về bệnh nhân liệt nửa người

Đây không phải là một bệnh độc lập mà là một hội chứng (di chứng) do tổn thương tại hệ thống thần kinh trung ương, cụ thể là:

Tổn thương não bộ: Là nguyên nhân phổ biến nhất, thường gặp sau đột quỵ (tai biến mạch máu não do nhồi máu hoặc xuất huyết), chấn thương sọ não, u não hoặc nhiễm trùng não. Do đặc điểm bắt chéo của các bó thần kinh (bó tháp) trong não, tổn thương ở bán cầu não trái sẽ dẫn đến liệt nửa người bên phải, và ngược lại, tổn thương ở bán cầu não phải sẽ gây liệt nửa người bên trái.
Tổn thương tủy sống: Hiếm hơn, có thể do chấn thương hoặc u tủy, gây liệt cùng bên với vị trí tổn thương.

Các đặc điểm chính của bệnh nhân liệt nửa người:

Suy giảm/Mất vận động: Yếu hoặc liệt tay và chân cùng một bên.
Rối loạn cảm giác: Có thể kèm theo tê bì, ngứa hoặc mất cảm giác ở nửa người bên liệt.
Rối loạn thăng bằng và dáng đi: Gặp khó khăn nghiêm trọng khi đi lại và duy trì tư thế.
Các vấn đề khác: Tùy thuộc vào vị trí và mức độ tổn thương não, bệnh nhân có thể gặp thêm các vấn đề về ngôn ngữ (nói khó, nói ngọng), nuốt, và nhận thức.

Sự can thiệp Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người tích cực và kịp thời là vô cùng quan trọng để giúp bệnh nhân khôi phục tối đa khả năng vận động và tái hòa nhập cuộc sống.

Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người như thế nào?

Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người là một quá trình toàn diện, lâu dài và đa ngành nhằm tối đa hóa khả năng phục hồi vận động, nhận thức, và khả năng tự chăm sóc của người bệnh. Mục tiêu cuối cùng là giúp bệnh nhân lấy lại sự độc lập trong sinh hoạt và tái hòa nhập cộng đồng.

Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người như thế nào?

Những nguyên tắc trước khi Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người

Quá trình phục hồi chức năng dựa trên nguyên tắc tính mềm dẻo thần kinh khả năng của não bộ tự tái tổ chức bằng cách hình thành các kết nối thần kinh mới để bù đắp cho các khu vực bị tổn thương.

Bắt đầu sớm: Can thiệp càng sớm, đặc biệt trong vòng 3-6 tháng đầu tiên (giai đoạn vàng), cơ hội phục hồi càng cao.
Cá nhân hóa: Chương trình tập luyện phải được thiết kế riêng biệt, phù hợp với mức độ tổn thương, thể trạng và mục tiêu của từng bệnh nhân.
Chuyên sâu và lặp lại: Các bài tập Phục hồi chức năng cần được thực hiện thường xuyên, lặp đi lặp lại với cường độ cao để kích thích tái cấu trúc não.

Các phương pháp Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người

Các phương pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng chính được áp dụng cho bệnh nhân liệt nửa người, được chia thành các lĩnh vực trị liệu chuyên biệt:

Phương pháp Vật lý trị liệu

Tập trung vào khôi phục vận động thô, sức mạnh cơ bắp, thăng bằng và dáng đi.

Tư thế đúng và Ngăn ngừa Biến chứng:

Tư thế chức năng: Đặt bệnh nhân ở các tư thế chuẩn trên giường và xe lăn để ngăn ngừa co cứng, giảm nguy cơ loét do tì đè và duy trì biên độ khớp.
Vận động thụ động và trợ giúp: Kỹ thuật viên di chuyển các chi bị liệt để tránh cứng khớp và duy trì độ dài cơ.

Tái đào tạo thăng bằng và đi lại:

Tập chuyển trọng lượng từ bên liệt sang bên lành và ngược lại.
Tập ngồi, đứng thăng bằng với sự hỗ trợ giảm dần.
Tập đi lại, bắt đầu với tập dáng đi song song, sau đó dùng khung tập đi, nạng và cuối cùng là gậy. Có thể sử dụng hệ thống giảm tải trọng lượng cơ thể để tập đi an toàn.

Phương pháp Hoạt động trị liệu

Tập trung vào cải thiện chức năng tay và khả năng thực hiện Hoạt động Sinh hoạt Hàng ngày.

Liệu pháp Vận động:

Là phương pháp hiệu quả để phục hồi tay. Bệnh nhân bị buộc phải cố định tay lành (ví dụ: bằng cách đeo găng tay hoặc nẹp) trong nhiều giờ mỗi ngày, buộc phải sử dụng tay bị liệt để thực hiện các nhiệm vụ chức năng.

Vận động tinh xảo: Luyện tập các hoạt động đòi hỏi sự khéo léo của bàn tay như cầm, nắm, nhặt đồ vật nhỏ, viết, cài nút áo, sử dụng dụng cụ ăn uống.
Tái đào tạo sinh hoạt hàng ngày: Hướng dẫn bệnh nhân cách tự chăm sóc (ăn uống, tắm rửa, mặc quần áo) bằng cách thích nghi với các dụng cụ trợ giúp đặc biệt.

Các Kỹ thuật Phục hồi thần kinh chuyên biệt

Các kỹ thuật Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người này nhằm mục đích kích thích sự tái tổ chức thần kinh và ức chế các mẫu vận động bất thường.

Kỹ thuật Bobath:

Sử dụng các điểm kiểm soát chính trên cơ thể để ức chế các mẫu co cứng bất thường (ví dụ: tư thế co cứng của tay khi đi lại) và tạo điều kiện cho các vận động bình thường, có mục đích.

Kỹ thuật PNF (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation):

Sử dụng các mẫu vận động chéo, xoắn để kích thích tối đa các thụ cảm thể thần kinh cơ, nhằm tăng cường sức mạnh và khả năng phối hợp vận động.

Ngôn ngữ trị liệu và Tâm lý trị liệu

Ngôn ngữ trị liệu: Áp dụng cho bệnh nhân bị mất ngôn ngữ hoặc rối loạn nuốt. Luyện tập các bài tập phát âm, hiểu ngôn ngữ và nuốt an toàn.
Tâm lý trị liệu: Hỗ trợ bệnh nhân đối phó với các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu, và phủ nhận bệnh, giúp họ duy trì động lực và tuân thủ chế độ tập luyện lâu dài.

Lưu ý khi thực hiện Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người

Trong quá trình thực hiện Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người, khuyến khích bệnh nhân luôn chú ý đến bên cơ thể bị liệt. Khi thực hiện các hoạt động, nên tiếp cận và sắp xếp đồ vật ở phía bên liệt để buộc bệnh nhân phải tương tác với bên đó.

Lưu ý khi thực hiện Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người

Việc tập luyện cần đạt cường độ cao và lặp lại liên tục để kích thích tối đa tính mềm dẻo thần kinh. Hướng dẫn bệnh nhân thực hiện các động tác chức năng đúng cách, tránh để cơ thể tạo ra các mẫu vận động co cứng không mong muốn.

Mặc dù bên lành giúp bệnh nhân độc lập hơn, người chăm sóc cần hạn chế việc để bệnh nhân chỉ dựa hoàn toàn vào tay/chân lành. Điều này làm giảm sự kích thích cho bên liệt và cản trở phục hồi.

Tập trung vào các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày như tự mặc quần áo, ăn uống, vệ sinh. Sử dụng các dụng cụ trợ giúp (nẹp, gậy, ghế tắm) để tăng sự tự chủ cho bệnh nhân. Thời gian vàng (3-6 tháng đầu) là cực kỳ quan trọng và sự phối hợp liên tục giữa bác sĩ, kỹ thuật viên Cao đẳng Phục hồi chức năng và gia đình là chìa khóa để đạt được kết quả phục hồi tốt nhất.

Phục hồi chức năng cho bệnh nhân liệt nửa người là một hành trình dài hạn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các phương pháp trị liệu chuyên biệt như Vật lý trị liệu, Hoạt động trị liệu và Ngôn ngữ trị liệu. Các chuyên gia Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cho biết để nâng cao hiệu quả điều trị, cần tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ mới (như rô-bốt và thực tế ảo), đồng thời tăng cường giáo dục cho người nhà và cộng đồng về cách chăm sóc và hỗ trợ.

Bài viết xem thêm: