Huyết dư thán – Vị thuốc đến từ Tóc rối

Huyết dư thán là một vị thuốc độc đáo trong Y học cổ truyền (YHCT), được chế biến từ tóc rối hoặc tóc con người. Tóc, theo quan niệm của YHCT, là do huyết dư thừa sinh ra, vì vậy tên gọi Huyết dư xuất phát từ ý nghĩa này. Khi tóc được đốt cháy, nó tạo ra than gọi là Huyết dư thán.

Hãy cùng trường Cao đẳng Y Dược TPHCM khám phá vị thuốc đến từ tóc rối này – Huyết dư thán!

1. Nguồn gốc và đặc điểm

Tên gọi khác: Huyết dư, Nhân phát, Đầu phát, Loạn phát.

Tên khoa học: Homo sapiens L Thuộc họ: Hominidae.

1.1. Tóc rối là gì?

Theo truyền thống cổ xưa, người ta tin rằng tóc được hình thành từ huyết dư thừa, do đó nó được gọi là Huyết dư. Mái tóc thuộc về con người, tức loài Homo sapiens, thành viên của họ Hominidae. Bất kể là tóc nam hay tóc nữ, nó đều có thể được sử dụng để chế biến thành thuốc. Tóc rối là tóc thu thập từ quá trình rụng hoặc cắt tóc, và khi được đốt cháy sẽ trở thành Huyết dư thán.

1.2. Xuất xứ và cách chế biến Huyết dư thán

Xuất xứ: Tóc có thể được thu thập quanh năm từ các hàng thợ cạo hoặc từ việc tự thu thập tại nhà. Tóc sau khi lấy về được rửa sạch bằng xà phòng hoặc nước pha kiềm, sau đó phơi khô. Sau khi làm sạch, tóc có thể được sử dụng ở dạng thô hoặc đem đốt thành than để làm thuốc.

Cách chế biến Huyết dư thán:

Tóc rửa sạch và phơi khô sẽ được đưa vào một nồi gang hoặc nồi đất. Tóc phải được nhồi đầy và chặt vào nồi.

Sau khi cho tóc vào nồi, người ta đậy vung và trát kín bằng đất sét để ngăn không khí lọt vào.

Nồi sau đó sẽ được nung với lửa từ từ. Quá trình nung đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ về nhiệt độ và thời gian. Nếu lửa quá mạnh hoặc nung quá lâu, tóc sẽ cháy hoàn toàn, không tạo ra than. Ngược lại, nếu lửa quá nhỏ hoặc thời gian nung quá ngắn, tóc sẽ không cháy hết, làm giảm chất lượng than.

Khi quá trình nung hoàn tất, để nguội và lấy ra thành phẩm.

Than tóc rối có màu đen bóng, nhẹ, xốp, dễ vỡ vụn, có vị đắng và mùi đặc trưng của tóc bị đốt.

3. Thành phần hóa học

Huyết dư thán chứa nhiều thành phần hóa học, trong đó những thành phần chính bao gồm:

– Xystin: Axit amin với công thức COOH-CH(NH₂)-CH₂-S-S-CH₂-CH(NH₂)-COOH, thường có trong tóc, móng, lông, và sừng.

– Xystein: Axit amin liên quan đến xystin, có công thức CH₂SH-CH(NH₂)-COOH.

– Chất béo: Có một lượng nhỏ, góp phần vào cấu trúc tóc.

– Carbon: Thành phần chính sau khi tóc được đốt, ảnh hưởng đến tính chất của than.

– Khoáng chất vi lượng: Có mặt nhưng không phải là thành phần chính.

4. Tác dụng – công dụng

Theo Đông y, Huyết dư thán có vị đắng, tính hơi ấm, không độc, đi vào 3 kinh Tâm, Can và Thận. Nó có các tác dụng sau:

– Tiêu ứ, cầm máu: Giúp cầm máu nhanh chóng trong các trường hợp chảy máu cam, ho ra máu, nôn ra máu.

– Trấn kinh: Được dùng để làm dịu thần kinh, điều trị co giật ở trẻ em.

– Chữa lỵ, sang lở, đậu mùa: Hỗ trợ điều trị các bệnh về tiêu hóa, mụn nhọt, lở loét.

Chủ trị:

-Chảy máu cam, nôn ra máu, tiểu ra máu, băng lậu (xuất huyết tử cung).

– Trị mụn nhọt, đau tức bọng đái, trẻ con khóc dạ đề, tai chảy mủ, sưng lưỡi.

– Điều trị các bệnh như lỵ, đậu mùa, và các chứng xuất huyết khác.

* Cách dùng và liều dùng của Huyết dư thán

Cách dùng: – Huyết dư thán phải được đốt trước khi sử dụng, không dùng sống, trừ khi được nấu cao để dán mụn nhọt.

– Dùng để chữa các chứng như thổ huyết, máu cam, lỵ ra máu, tiểu tiện ra máu, đại tiểu tiện khó khăn. Khi nấu cao dán nhọt, Huyết dư thán có tác dụng cầm máu và giúp vết thương nhanh lành (chỉ huyết, sinh cơ).

Liều dùng: Ngày dùng 5-6g, có thể tăng đến 12g nếu cần.

Lưu ý: Những người bị ứ nhiệt (nhiệt trong cơ thể tích tụ) không nên dùng.

5. Những bài thuốc từ Huyết dư thán

1. Chữa mụn nhọt chưa vỡ mủ:

Thành phần: Tóc rối 100g. và các vị: Sinh địa hoàng, mao truật, chì xác, ngũ gia bì, nga truật, đào nhân, sơn nại, đương quy, xuyên ô, trần bì, ô dược, tam lăng, xuyên quân, hà thủ ô, thảo ô, sài hồ, phòng phong, lưu ký nô, nha tạo, xuyên khung, quan quế, khương hoạt, uy linh tiên, xích thược dược, thiên nam tính, hương phụ, kinh giới, bạch chỉ, cao bản, xuyên đoạn, cao lương khương, độc hoạt, ma hoàng, cam tùng, liên kiều mỗi vị 12g,

Cách làm: Dùng 2,5kg dầu vừng nấu thuốc cho khô, lọc bỏ bã. Thêm tóc rối vào nấu tan, nhào thành cao, sau đó thêm nhục quế, xạ hương mỗi vị 4g, phụ tử phiến, mộc hương mỗi vị 8g mỗi loại, bãng phiến, long não, hồi hương, nhũ hương, mộc dược, a ngùy, tế tân mỗi vị 12g, khuấy đều.

Cách dùng: Dán trực tiếp lên mụn nhọt chưa vỡ mủ.

2. Chữa ra huyết vô cớ:

Thành phần: Tóc rối và móng tay người.

Cách làm: Đốt tồn tính, dùng 3g uống với rượu.

3. Chữa trẻ con co giật, khóc dạ đề:

Thành phần: Bột tóc rối.

Cách làm: Nghiền bột tóc, trộn với sữa người hoặc một ít rượu.

Cách dùng: Cho trẻ uống.

4.Trị huyết lâm (đái ra máu), đau rát tức căng ở bọng đái:

Thành phần: Tóc rối 6g, xạ hương một ít.

Cách dùng: Đốt tóc tồn tính, bỏ vào chút xạ hương, uống với nước cơm

5. Chữa máu cam chảy không dứt:

Cách dùng: Đốt tóc rối thành bột và thổi vào mũi. Đàn ông dùng tóc của phụ nữ và ngược lại.

Bài thuốc khác: Tán bột tóc rối 3g, Nhân trung bạch 5 phân, xạ hương (một ít), thổi vào mũi

6. Chữa tai chảy mủ:

Cách dùng: Dùng bột tóc rối và bột hạnh nhân xức vào tai.

7. Chữa trẻ con lưỡi sưng đầy miệng:

Cách dùng: Lấy bột tóc rối nửa chỉ, xức dưới lưỡi.

8. Chữa chảy máu cam, chóng mặt:

Cách dùng: Đốt tóc rối, tán thành bột và uống với nước 6g.

9. Chữa ho ra máu:

Cách dùng: Trộn bột tóc 3g với giấm gạo 2 chén và nước, rồi uống.

10. Chữa kẽ răng chảy máu:

Cách dùng: Xức bột tóc vào kẽ răng.

11. Chữa xuất huyết ngoài da:

Cách dùng: Dùng tóc của trẻ sơ sinh, đốt cháy và xức vào vết thương hoặc thổi vào mũi.

12. Chữa các chứng lị, sang lở, đậu mùa:

Cách dùng: Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể, có thể sử dụng theo hướng dẫn của thầy thuốc.

6. Kiêng kỵ và Lưu ý khi dùng Huyết dư thán

Dược sĩ Cao đẳng Dược lưu ý:

– Chỉ dùng sau khi đốt: Huyết dư thán phải được đốt cháy trước khi sử dụng, không nên dùng sống (trừ khi nấu cao dán mụn nhọt).

– Những người có nhiệt ứ trong cơ thể không nên sử dụng.

– Không nên dùng Huyết dư thán trong thời kỳ mang thai.

Kết luận: Huyết dư thán, sản phẩm từ tóc đốt cháy, là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền với nhiều công dụng, đặc biệt trong việc cầm máu, tiêu ứ, và điều trị các bệnh lý khác nhau. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối ưu và an toàn, cần hiểu rõ cách dùng và liều lượng thích hợp. Người dùng nên tham khảo ý kiến từ các thầy thuốc chuyên môn trước khi sử dụng /.

DsCKI.Nguyễn Quốc Trung

Nguồn: Tin y tế – Trường Cao đẳng Y dược Pasteur