Tìm hiểu dược liệu là gì, vai trò trong lĩnh vực y tế và lưu ý sử dụng?

Dược liệu thường được áp dụng để điều trị các bệnh thông thường tại các quốc gia châu Á, bao gồm Việt Nam. Vậy, cùng tìm hiểu về dược liệu là gì, vai trò của nó trong y học và điều cần lưu ý khi sử dụng qua bài viết dưới đây nhé!

Dược liệu là gì?

Chia sẻ với sinh viên Cao đẳng Y Dược TPHCM tại trường Cao đẳng Y Dược Pasteur: Dược liệu là các nguyên liệu được sử dụng để sản xuất thuốc, có nguồn gốc tự nhiên từ thực vật, động vật, và có thể là khoáng vật, theo quy định của Luật Dược số 105/2016/QH13. Những thành phần này phải tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt trong quá trình sản xuất thuốc. Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 80% dân số trên toàn cầu sử dụng thuốc chủ yếu từ nguồn gốc tự nhiên. Trong tiếng Anh, “dược liệu” được dịch là “Medicine”. Lĩnh vực nghiên cứu về dược liệu được gọi là “Pharmacognosy”, chuyên tìm hiểu về các loại thuốc có nguồn gốc từ thực vật hoặc các nguồn tự nhiên khác. Theo định nghĩa của Hiệp hội Dược phẩm Hoa Kỳ, dược liệu học là một ngành nghiên cứu về các tính chất vật lý, hóa học, sinh hóa và sinh học của các loại thuốc, nhằm tìm ra các dược chất có thể được áp dụng trong điều trị.

Dược liệu dùng điều chế thuốc

Dược phẩm được sản xuất từ các nguồn dược liệu được phân loại thành ba nhóm chính: thuốc trong y học truyền thống, thuốc trong y học hiện đại và thực phẩm chức năng. Thuốc trong y học truyền thống thường được chế biến dưới dạng thuốc dạng thang, hoàn và các dạng khác, trong khi đó, thuốc trong y học hiện đại thường được sản xuất dưới dạng viên nén, thuốc tiêm và các dạng khác. Theo thống kê của Viện Dược liệu, có hơn 5.000 loại thực vật và nấm, 408 loài động vật, cùng 75 loại khoáng vật tại Việt Nam được sử dụng làm nguồn dược liệu. Một số dược liệu quý có thể kể đến như sâm Ngọc Linh, Tam thất Hoang, Bách hợp và nhiều loại khác.

Vai trò của dược liệu trong lĩnh vực Y

Dược liệu đóng vai trò quyết định đến sự tồn tại và phát triển của ngành Y, đặc biệt là trong lĩnh vực Y học cổ truyền – nơi mà các loại thuốc từ thiên nhiên được ưa chuộng. Dù hiện nay có nhiều loại thuốc tổng hợp từ hóa dược được sử dụng trong y học hiện đại, thuốc từ thiên nhiên vẫn được coi là an toàn hơn và hiệu quả trong việc điều trị một số bệnh nan y như ung thư và các bệnh mãn tính khác. Nhiều hoạt chất quan trọng như quinin, morphin, emetin… chỉ có thể được chiết xuất từ dược liệu, không thể tạo ra từ các chất hóa học. Kết hợp dược liệu với hóa dược cũng làm tăng hiệu quả của các loại thuốc. Với khí hậu nóng ẩm và bốn mùa rõ rệt, Việt Nam là môi trường lý tưởng cho sự phát triển của nhiều loại cây thuốc. Hiện nay, đã có hơn 1000 loại cây thuốc được phát hiện. Thêm vào đó, với đường bờ biển dài 3.200 km, nguồn hải sản quý giá không chỉ cung cấp thực phẩm mà còn là nguồn dược liệu phong phú và đa dạng. Từ xưa, dân tộc ta đã sử dụng dược liệu để chữa bệnh, và nền Y học Việt Nam đã từng dựa vào y học cổ truyền. Do đó, dược liệu đóng vai trò vô cùng quan trọng trong ngành y tế của chúng ta. Hiện nay, khoảng 30% tổng giá trị của các loại thuốc chữa bệnh được chiết xuất từ các cây dược liệu mọc tự nhiên hoặc được trồng trọt. Sau khi nghiên cứu các cây thuốc từ nhiều góc độ khác nhau, chúng ta thấy rằng trong lĩnh vực dược học có nhiều cách sử dụng đa dạng từ các loại cây. Không chỉ được sử dụng truyền thống dưới dạng nguyên liệu hoặc bào chế, hiện nay các cây thuốc còn được chiết xuất để thu nhận các chất có tác dụng sinh học hoặc chuyển hóa thành thuốc Mặc dù việc điều trị bằng hoá học ngày nay rất quan trọng, nhưng chúng ta vẫn cần nhận ra giá trị của việc sử dụng cây thuốc, một phương pháp được coi là tương đương với hoá trị liệu ở các nước phát triển nhất. Phương pháp điều trị kết hợp giữa đông y và tây y đang được áp dụng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là tại các nước Châu Á, với hiệu quả được chứng minh rất cao.

Những lưu ý khi sử dụng dược liệu

Lưu ý quan trọng khi lựa chọn sử dụng dược liệu

Một số lưu ý quan trọng khi sử dụng dược liệu cần được nhấn mạnh: Chọn dược liệu phù hợp: Dù nhiều loại dược liệu đã được sử dụng rộng rãi và nghiên cứu kỹ lưỡng, vẫn có những loại chưa được nghiên cứu đầy đủ. Sử dụng dược liệu không đúng có thể gây ra tác dụng phụ đáng kể. Do đó, khi thu hái dược liệu, quan trọng là phải chọn đúng loại và đúng tên, dựa trên tên khoa học của chúng. Chọn bộ phận sử dụng đúng cách: Không phải tất cả các bộ phận của cây hay động vật đều phù hợp để làm thuốc. Mỗi bộ phận có thể có tác dụng và mục đích sử dụng khác nhau, vì vậy cần chọn đúng bộ phận để đảm bảo hiệu quả và an toàn. Chế biến đúng cách: Quá trình chế biến và sơ chế dược liệu cũng rất quan trọng. Nó không chỉ giúp loại bỏ độc tố mà còn đảm bảo bảo toàn hoạt chất có tác dụng của dược liệu và kéo dài thời gian bảo quản. Khi lựa chon mua dược liệu để sử dụng, người tiêu dùng khi chọn dược liệu thì cần phải tìm hiểu về các cơ sở uy tín và học cách phân biệt để tránh mua phải sản phẩm giả, kém chất lượng. Ngoài ra, không nên tự ý sử dụng dược liệu mà cần phải được chẩn đoán bệnh đúng cách. Để hiểu rõ hơn về dược liệu, bạn có thể đăng ký học các khóa đào tạo ngành Dược tại các trường Đại Học và Cao Đẳng hiện nay. Môn học Dược liệu trong khóa đào tạo này thường được chia thành 4 lĩnh vực chính:

Nghiên cứu và tạo nguồn nguyên liệu thuốc.
Chiết xuất dược liệu.
Nghiên cứu và phát triển thuốc mới từ nguồn gốc dược liệu.
Kiểm nghiệm và tiêu chuẩn hóa dược liệu.

Thông qua việc học môn Dược liệu tại Cao đẳng dược tphcm – trường Cao đẳng Y Dược Pasteur, sinh viên có thể hiểu được cách đánh giá chất lượng của nguyên liệu sản xuất, cách sử dụng đúng cách, và cũng hiểu rõ về nguồn nguyên liệu có thể thu thập được từ môi trường tự nhiên. Hy vọng với những thông tin này, bạn đã có cái nhìn rõ hơn về dược liệu và vai trò quan trọng của chúng trong điều trị và phòng ngừa bệnh.

Nguồn: Tin y tế – Trường Cao đẳng Y dược Pasteur