Cây bình vôi – thảo dược quý của người Việt

Cây bình vôi rất quen thuộc với chúng ta, nhất là đối với người dân ở các vùng miền núi, rừng đá vôi. Đây là một vị thuốc quý trong danh sách những cây dược liệu của Việt Nam, có tác dụng an thần, chữa bệnh mất ngủ khá hiệu quả và có khả năng điều trị hiệu quả nhiều chứng bệnh khác.

Để hiểu hơn về loại dược liệu này, hãy cùng khám phá những đặc điểm nổi bật của cây bình vôi qua bài viết dưới đây cùng tôi nhé!

Hình ảnh cây bình vôi

Tìm hiểu Đặc điểm về cây bình vôi

Tên khác: Cây củ một, củ mối trôn, tử nhiên, ngải tượng.

Tên khoa học: Stephania Glabra (Roxb.) Miers

Họ: Tiết dê (Menispermaceae)

1.Mô tả đặc điểm thực vật:

Cây thuộc dạng dây leo. có một đoạn thân leo là một phần của củ sinh trưởng dưới đất.

Phần củ phát triển phình to như một chiếc bình vôi. Vì thế mà có tên gọi là cây bình vôi.

Cây trưởng thành có thể cho củ nặng đến 40-60kg. Phần củ có vỏ nâu đen, bên trong có màu trắng xám với vị hơi đắng.

Cây phát triển khá cao. Nếu leo giàn, cây có thể dài đến 4-5 mét. Thân cây thường xoắn vặn,

Lá xanh lục,hình khiên hoặc hình tim,mọc so le nhau.Lá khá mỏng, mặt trên nhẵn, còn mặt dưới có các gân nổi rõ.

Hoa: có hai loại hoa là hoa đực và hoa cái, hoa đực thì chúng sẽ có 4-6 lá đầu, 2-4 cánh hoa và thường có 4 nhị hoa. Đối với hoa cái thì chúng chỉ có 1 lá đài, 2 cánh và phần cuống tán ngắn hơn hoa đực nhiều.

2. Phân bố – thu hái, chế biến:

Nguồn gốc loài cây có ở miền đông và nam của Châu Á: Australasia, New Zealand.

Tại Việt Nam, được tìm thấy loài cây này tại các khu vực miền núi phía Bắc. Do cây ưa sáng nên chúng thường mọc tại các vùng núi có độ cao từ vài chục đến vài trăm mét. Chúng dễ dàng tìm và phát hiện tại các khu vực vùng núi đá vôi như Lai Châu, Lào Cai, Hòa Bình và Ninh Bình

Được thu hoạch thường quanh năm. Sau khi được thu hái Củ về đem rửa sạch, cạo bỏ phần vỏ bên ngoài, thái mỏng và phơi sấy khô.

Bảo quản: để không bị ẩm mốc, dược liệu khô đựng trong hũ thủy tinh hoặc bì nilong.

Bộ phận dùng

Củ được thu hái quanh năm làm thuốc. Củ sau khi thu hái về, cần thái mỏng phơi khô

Thành phần hóa học

Dược sĩ Cao đẳng Dược cho biết cây thảo dược này có chứa hoạt chất hóa học quan trọng đó là alcaloid (1%), bao gồm:

Rotundin
Cepharanthin
L-tetrahydropalmatin
Roemerin

Ngoài Alcaloid, còn chứa lượng lớn tinh bột, acid hữu cơ và đường

Tác dụng – công dụng của cây Bình vôi

Theo YHCT:

Bình vôi có vị đắng, có tính lương, quy vào 2 kinh Can, Tỳ.

Chủ trị: an thần, tuyên phế nên được dùng làm thuốc an thần, chữa ho nhiều đờm, khó thở và hạ huyết áp.

Ngoài ra, bình vôi còn phối hợp với các vị thuốc khác để chữa trị: Lao phổi, sốt rét, mụn nhọt và ngứa lở ngoài da.

Dược liệu bình vôi

Theo y học hiện đại:

Bình vôi có chứa rất nhiều hoạt chất khác nhau như: L- tetrahydro palmatin, roemerin và cepharanthin. Nghiên cứu y học hiện đại đã phát hiện và ứng dụng điều chế thành công các bài thuốc an thần, điều trị mất ngủ, suy nhược cơ thể. Từng hoạt chất cụ thể của chúng có tác dụng:

1. L-Tetrahydro Palmatin:

1.1.Tác dụng an thần: Đây là hoạt chất có tác dụng an thần, gây ngủ, giúp hạ huyết áp rất tốt. Ngoài ra, hoạt chất này còn có tác dụng chống co giật, thường dùng để điều trị những cơn co giật ở bệnh nhân tâm thần, động kinh duy trì giấc ngủ, hạ huyết áp, giảm nhiệt độ cơ thể, rối loạn tâm thần, chữa suy nhược cơ thể …

1.2.Hỗ trợ điều trị bệnh gút:

Qua nguyên cứu của các nhà khoa học thấy L-tetrahydropalmatin trong củ bình vôi còn có tác dụng hỗ trợ cải thiện các triệu chứng của bệnh gút.

Cụ thể: Củ bình vôi khô nghiền tán thành bột. Bảo quản trong lọ thủy tinh có nắp đậy kín, mỗi lần dùng khoảng 3 – 6g bột để hãm với nước sôi và uống hết trong ngày.

2. Hoạt chất Cepharanthin: có tác dụng

2.1. Cải thiện chứng mất ngủ

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học Nhật Bản, hoạt chất cepharanthin trong thảo dược còn có tác dụng điều hòa hệ tuần hoàn và kích thích sản sinh một số kháng thể có lợi cho người bị bệnh mất ngủ. Để cải thiện chứng mất ngủ, mỗi ngày bạn có thể dùng khoảng 10 – 15ml rượu bình vôi 10% hoặc uống 2 – 6g bột củ bình vôi mỗi ngày. Nên dùng với liều lượng nhỏ và không nên lạm dụng chúng.

2.2 Hỗ trợ chữa trị cho các bệnh nhân ung thư bạch cầu:

Hoạt chất Cepharanthin có tác dụng giãn mao mạch tuần hoàn và giúp cơ thể kích thích sinh kháng thể. Vì vậy, dược chất này có khả năng chữa trị cho các bệnh nhân ung thư bạch cầu trong quá trình xạ trị.

3 Hoạt chất Roemerin:

Đây là hoạt chất có tác dụng gây tê niêm mạc, khi dùng liều lượng vừa phải thì chúng sẽ có tác dụng giảm kích thích thần kinh trung ương, giúp an thần dễ ngủ.

Ngoài ra, Roemerin còn có tác dụng giãn mạch, hạ huyết áp nhanh. Do đó, người ta có thể sử dụng hoạt chất này trong chữa trị các bệnh nhân cao huyết áp.

Tuy nhiên, không nên dùng hàm lượng cao dễ gây co giật và tử vong do ngộ độc thần kinh.

4. Các hoạt chất khác trong cây:

Vị thuốc còn có tác dụng khắc phục và điều trị các bệnh về đường tiêu hóa hoặc do ngộ độc thực phẩm, dùng ngăn ngừa hội chứng rối loạn tiêu hóa

Để ngừa hội chứng rối loạn tiêu hóa, dân gian thường dùng thảo dược này dưới dạng ngâm rượu hoặc sắc lấy nước và dùng với liều lượng nhỏ.

Cụ thể, người lớn có thể sử dụng với liều lượng 2 – 6g, với trẻ nhỏ thì nên sử dụng khoảng 0,02 – 0,03g, tùy lứa tuổi.

Một số bài thuốc từ cây bình vôi hiệu quả trong chữa trị:

Có nhiều bài thuốc từ cây bình vôi trong dân gian đem lại hiệu quả trong chữa trị bệnh. Dưới đây là những bài thuốc tốt và được nhiều người thường tin dùng.

1. Bài thuốc chữa trị suy nhược thần kinh

Củ bình vôi, câu đằng, thiên ma, viễn chí: Mỗi vị thuốc 12 gram.

Tất cả nguyên liệu đem rửa cho thật sạch. Cho vào ấm nồi sắc, thêm nước vào ngập khoảng 1cm rồi sắc. Đun sôi 15 phút rồi tắt bếp, lấy nước sắc uống thay trà.

Uống liên tục 7 ngày sẽ thấy có hiệu quả tốt.

2.Bài thuốc chữa trị bệnh mất ngủ

Người bệnh sử dụng bài thuốc này:

Long nhãn, Hạt sen, nhân hạt táo chua: mỗi vị thuốc 15gram

Củ bình vôi 8gram, lá vông nem 12 gram

Cách làm:

Rửa các nguyên liệu cho thật sạch. Sau đó, nguyên liệu vào ấm săc, cho lượng nước ngập dược liệu khoảng 2 cm.
Đun đến sôi thì hạ nhỏ lửa và đun tiếp khoảng 15 phút thì tắt bếp.
Nước sắc được sử dụng uống hàng ngày.

Lưu ý: Với bài thuốc này, mỗi ngày nên uống một thang, uống trước khi ngủ 30 phút để có hiệu quả chữ trị bệnh tốt nhất. Cần kiên trì sử dụng, dùng liên tục trong vòng 7-10 ngày để cải thiện chất lượng giấc ngủ tốt nhất.

Cây bình vôi được kết hợp với một số dược liệu để chữa mất ngủ

3. Bài thuốc chữa trị đau dạ dày, loét dạ dày hành tá tràng

Củ bình vôi, dạ cẩm, lá khổ sâm, xa tiền tử: đồng lương 12 gram.

Tất cả nguyên liệu làm sạch. Cho vào ấm, trụng qua nước sôi một lần và đổ lần nước này đi.

Cho thêm vào 1.5 lít nước để sắc, sắc khoảng 15 phút thì dừng.

Lấy nước sắc uống hàng ngày. Uống liên tục trong 1 tuần để có hiệu quả tốt nhất.

4. Bài thuốc chữa trị bệnh gout:

Lấy 15 gram củ bình vôi khô, rửa sạch để loại bỏ hết bụi bẩn.
Cho bình vôi vào ấm sắc, thêm 1.5 lít nước vào, sắc đến khi lượng nước còn 700ml
Lấy phần nước sắc này uống thay nước hàng ngày.

Chú ý: Người bệnh gout nên dùng bài thuốc này liên tục để giảm tình trạng co cứng khớp.

Liều dùng:

Trong thảo dược này cũng có một số ít độc tố tồn tại, vì vậy không nên tự ý sử dụng chúng khi chưa được thầy thuốc chỉ định. Liều lượng thường sử dụng cụ thể như sau:

Người lớn: viên Rotudin 0.03g. Ngày 2-3 lần x 1 viên,
Trẻ em 12 tháng trở lên: 2mg/kg/ngày chia 2-3 lần.
Có thể sử dụng gấp đôi liều trên với người bị nhức đầu tăng huyết áp (có sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa).
Thuốc tiêm Rotudin, mỗi lần 1 ống 2ml (60mg). 1-2 lần trên ngày
Liều gây ngộ độc là 30g.

Lưu ý khi sử dụng

Dược sĩ Liên thông Cao đẳng Dược TPHCM cho biết Trong củ bình vôi có chứa hoạt chất ancaloit A (roemerin) – có tác dụng gây tê niêm mạc và làm giảm nhịp đập của tim. Nếu sử dụng ở liều lượng lớn, nó có khả năng phát tác độc tính và gây ra hiện tượng co giật.

– Khi dùng các bài thuốc có cây bình vôi để chữa trị, cần tuân theo hướng dẫn của thầy thuốc.

– Tuyệt đối không nên sử dụng dưới bất kỳ chế phẩm nào cho người có tiền sử mẫn cảm, dị ứng với thảo dược này

– Trẻ nhỏ dưới 12 tháng tuổi không nên sử dụng cây bình vôi.

– Không nên sử dụng dược liệu này cho Phụ nữ có thai, người cho con bú.

– Khi sử dụng cần chú ý dùng đúng liều lượng mà bác sỹ, lương y quy định. Vì quá liều rất dễ gây tình trạng ngộ độc, gây tê liệt thần kinh.

Qua đó, ta thấy từ xa xưa, dân ta đã biết sử dụng dược liệu này để cải thiện chứng mất ngủ kinh niên và cho kết quả rất tốt. Rồi những công trình nghiên cứu khoa học cũng đã mở ra bước tiến mới cho y học hiện đại với việc xuất hiện nhiều sản phẩm được bào chế từ thảo dược này. Hoạt chất Rotundin trong củ ngoài tác dụng trấn tĩnh thần kinh còn có lợi trong việc điều trị chứng bệnh giật kinh phong, chống co quắp. Tác dụng rõ rệt nhất của Rotundin là an thần, nhưng nếu dùng với liều lượng cao sẽ gây kích thích thần kinh trung ương dẫn đến co giật. Vì vậy không nên tự ý dùng thuốc, cần phải theo sự hướng dẫn chặt chẽ của thầy thuốc./.

Nguồn caodangyduocpasteur.com.vn tổng hợp từ DsCKI. Nguyễn Quốc Trung