Hoài sơn – Thảo dược quý vùng sơn cước

Hoài sơn (sơn dược, củ mài) là thảo dược quý, được dùng trong rất nhiều bài thuốc và món ăn điều trị chứng suy dinh dưỡng, suy nhược cơ thể, ăn uống kém, di tinh, bạch đới, thận hư và viêm phế quản mãn tính… Các bạn cùng tôi tìm hiểu nhé!

Hình ảnh cây hoài sơn – sơn dược

Mô tả cây dược liệu hoài sơn

Tên gọi khác: Củ mài, Sơn dược, Khoai mài.
Tên khoa học: Dioscorea opposita
Tên dược liệu: Rhizoma Dioscoreae/ Radix Dioscoreae Oppositae
Họ: Củ nâu ( Dioscoreaceae )

1. Đặc điểm thực vật

Cây thuộc họ dây leo, thân nhẵn hơi có góc cạnh, mỗi cây có khoảng 1 – 2 rễ củ.

Lá mọc đối xứng, hay so le, lá đơn, phiến lá hình tim, lá rộng 5-8cm và dài 7 – 10cm, cuống dài 1 – 3cm

Hoa màu đỏ hồng, Cụm hoa đơn tính gồm các bông khúc khuỷu, có màu vàng. nở vào tháng 6 – 7, màu vàng. Mùa quả rơi vào tháng 8 – 10, quả nang có 3 cạnh, rộng chừng 2cm.

Rễ củ đơn độc hoặc từng đôi, phát triển thành củ ăn sâu vào đất đến hàng mét, hơi phình ở phía gốc, vỏ ngoài có màu nâu xám và phần thịt mềm có màu trắng.

Củ có hình trụ tròn hơi dẹt, dài khoảng 25 – 50cm

Ở một số nơi, còn gọi với cái tên “sơn dược” với ý nghĩa ví von đây là loại dược liệu quý của miền núi.

2. Bộ phận dùng: Rễ củ/ Radix Dioscoreae Oppositae

3. Phân bố- Thu hái – sơ chế- Bảo quản:

Giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM chia sẻ rằng sơn dược phân bố chủ yếu ở các nước Đông Nam Á. Ở nước ta, cây mọc nhiều ở tỉnh Lai Châu, Hà Giang, Hòa Bình, Quảng trị tới Lâm Đồng, Bình Phước … Ở các tỉnh đồng bằng, loài cây này đã được người dân đưa về trồng lấy củ chế biến dược liệu và trồng quanh vườn làm bóng mát.

Thu hoạch củ vào cuối đông và đầu xuân. Sau khi thu hái về, đem rửa sạch đất, gọt vỏ và cho vào lò sấy diêm sinh trong 2 ngày đem rồi phơi khô là dùng được.

Thân rễ vị thuốc hoài sơn

4. Thành phần hóa học

Củ mài chứa protid 6.75%, glucide 63.25%, lipid 0.45%, chất nhầy 2 – 2.8%. Ngoài ra, còn có: dioscin, saponin có nhân sterol, allantoin, cholin, các axit amin, các men oxy hóa, vitamin C và nhiều nguyên tố vi lượng khác.

5. Tác dụng dược lý của hoài sơn

– Tác dụng theo Đông Y:

Theo tài liệu Y học cổ truyền: hoài sơn có vị ngọt, không mùi, quy vào kinh Thận, Tỳ, Vị và Phế, tính bình, không độc là thuốc bổ mát có tác dụng dưỡng vị sinh tân, ích phế bổ thận, chỉ khát chữa tỳ vị suy nhược, nóng sốt khát nước, mồ hôi trộm, đi tiểu nhiều, ăn khó tiêu, đái tháo đường, viêm ruột, mụn nhọt, kiết lỵ lâu ngày, di tinh,…

– Tác dụng theo nghiên cứu dược lý hiện đại: Chưa được nghiên cứu nhiều.

6.Công dụng – tác dụng:

Củ Sơn dược mang lại cho sức khỏe con người. Dưới đây là những công dụng tác dụng:

6.1. Chữa trị bệnh về đường tiêu hóa

Củ mài được dùng điều trị chứng kém ăn, tiêu chảy mãn tính.

Chứng khó tiêu gây ra các triệu chứng như chướng bụng, đầy hơi, buồn nôn.

Với phụ nữ khi có bầu bị khó tiêu, cần điều chỉnh chế độ ăn uống bằng cách bổ sung nhiều tinh bột từ củ mài, khoai lang….

Trong củ dược liệu có nhiều chất xơ, khi ăn nhu động ruột thường xuyên và trơn tru, do đó ngăn ngừa táo bón.

6.2. Chữa trị viêm dạ dày, trào ngược dạ dày

– Dược sĩ liên thông Cao đẳng Dược TPHCM cho biết trong củ mài có tác dụng ứng chế cytokin gây viêm và ức chế COX-2, bảo vệ biểu hiện của Carbonic anhydrase ở tá tràng. Carbonic anhydrase tạo ra bicarbonat ở tuyến tụy giúp trung hòa acid dịch vị. Nhờ vậy trong các bài thuốc bắc giúp chữa viêm dạ dày, trào ngược dạ dày.đều có củ mài.

– Trong củ còn tìm thấy chất dioscin giúp giảm sự tổn thương mô bằng cách kích hoạt enzym chống oxy hóa.

– Diosgenin có trong củ còn giúp làm tăng đáng kể các vi khuẩn có lợi cho hệ tiêu hóa, bao gồm Lactobacillus reuteri, Lactobacillus murinus, nên hỗ trợ về tiêu hóa mà còn giúp làm tăng lượng vi khuẩn có lợi cho đường ruột.

6.3. Hỗ trợ trong rối loạn chuyển hóa

Đã có nghiên cứu, ăn củ này có khả năng kiểm soát đường huyết, huyết áp hạ, cải thiện tình trạng rối loạn mỡ máu và kiểm soát cân nặng.

Do trong củ mài có các thành phần:

Hoạt chất protodioscin có có tác dụng làm giảm lipid máu, bao gồm cả cholesterol và triglycerid.
Chứa 3 polysaccharide HSY-I, HSY-II và HSY-III có tác dụng giúp làm hạ đường huyết. Vì vậy, sử dụng củ mài là một lựa chọn tốt cho người bệnh tiểu đường.
Chất xơ: Trong củ mài rất giàu chất xơ. Carbohydrate phức hợp trong củ được chia thành đường, được giải phóng và hấp thụ vào máu từ từ, rất ít calo giúp người sử dụng có cảm giác no lâu mà không làm đầy bụng, không làm tăng kích thước vòng eo. Vì vậy ăn thảo dược này sẽ giúp giảm cân hợp lý và an toàn.

6.4. Có tác dụng chống oxy hóa

Dược liệu này rất giàu mangan, một khoáng chất giúp quá trình chuyển hóa carbohydrate và rất quan trọng để năng lượng được sản xuất cũng như chống oxy hóa. Và là một nguồn cung cấp Acid Ascorbic và các chất chống oxy hóa, giúp loại bỏ các gốc tự do có thể làm hỏng DNA, là tác nhân gây các bệnh tim và ung thư.

6.5. Giúp làm đẹp, ngăn ngừa các vấn đề về da:

Từ xa xưa Y Học Cổ Truyền ở vùng châu Á đều đã sử dụng trong điều trị bệnh, làm đẹp.

– Trong củ có chứa allantoin, đây là một chất tăng sinh tế bào, vết loét và các bệnh ngoài da khác, khi bôi tại chỗ mọc mụn nhọt giúp đẩy nhanh quá trình chữa bệnh.

– Làm chậm quá trình lão hóa, hỗ trợ làn da trở nên căng mịn và tươi trẻ hơn.

– Trong củ giàu Vitamin C, các chất dinh dưỡng và beta carotene, cung cấp các đặc tính chống oxy hóa, giúp loại bỏ các gốc tự do có hại và làm giảm tổn thương tế bào da, từ đó làm giảm các nếp nhăn, đốm đen, Vitamin C cũng có tác dụng tái tạo làn da bị tổn thương, giúp da mịn màng, đàn hồi. Do sản sinh collagen

– Có thể bào mỏng củ mài đặt lên mặt để xóa quầng thâm ở mắt. Đắp hỗn hợp đã xay nhuyễn lên mặt để khoảng 30 phút rồi rửa sạch sẽ giúp trẻ hóa làn da.

6.6. Củ mài giúp hạ huyết áp, giảm nguy cơ đau tim

Trong củ có nhiều vitamin B6, là thành phần quan trong cho cơ thể giúp phá vỡ homocysteine (axit amin có thể gây tổn thương thành mạch máu). Xuất hiện những cơn đau tim do homocysteine trong cơ thể tăng cao dẫn đến. Vitamin B6 sẽ giúp bớt nguy cơ phát triển các bệnh tim.

Và củ có hàm lượng cao kali. Là 1 chất quan trọng của điện giải, giúp kiểm soát huyết áp và nhịp tim bằng cách chống lại những tác dụng huyết áp tăng

Củ mài giúp hạ huyết áp, giảm nguy cơ đau tim

6.7. Có lợi cho sức khỏe của phụ nữ

Củ mài rất hữu ích cho phụ nữ bước vào thời kỳ tiền mãn kinh, mãn kinh. Trong củ chứa enzyme giúp cung cấp sự thay thế tự nhiên các hormone ở phụ nữ mãn kinh. Diosgenin trong rễ củ mài là một phytoestrogen, là một loại estrogen thực vật tự nhiên.Vit B6 còn là một chất bổ sung quan trọng cho phụ nữ mắc hội chứng tiền kinh nguyệt, chứng trầm cảm. Do đó, củ mài được sử dụng như một loại thuốc bổ giúp cân bằng nội tiết tố cho phụ nữ. Ngoài ra còn để điều trị các vấn đề ở phụ nữ bước vào thời kỳ tiền, mãn kinh:

Bốc hỏa liên quan đến thời kỳ mãn kinh
Rối loạn kinh nguyệt
Khô âm đạo sau mãn kinh

7. Cách dùng – liều lượng

Hoài sơn – củ mài thường dùng chủ yếu ở dạng thuốc sắc và bột. Liều dùng thông thường: 12 – 20g/ ngày. Dùng uống thay nước trà, có thể dùng đến 200 – 300g/ ngày.

8. Lưu ý khi sử dụng củ mài

– Dược liệu hoài sơn được xem như một vị thuốc quý, lành tính, có thể sử dụng làm thực phẩm để ăn hàng ngày. Tuy nhiên nếu đang sử dụng thuốc khác để điều trị, bạn nên gặp bác sĩ để được tư vấn nhằm tránh tác dụng không mong muốn xảy ra.

– Chú ý: Không dùng củ mài cho người có thấp nhiệt, thực tà

Một số Bài thuốc và Món ăn từ củ mài

Món ăn bồi bổ sức khỏe và bài thuốc chữa bệnh từ củ mài

1. Bài thuốc chữa trị chứng tiêu chảy kéo dài do tỳ hư

Củ mài; khiếm thực đồng lượng 100g; xuyên tiêu, đường trắng đồng lượng 30g; gạo nếp 1kg. Gạo ngâm 1 đêm, vo sạch, để khô, rang chín, tán bột; các dược liệu đều sao qua, tán bột. Sau đó, trộn đều hai thứ bột với nhau để sẵn. Mỗi lần lấy 20 – 60g pha với nước sôi và một ít đường trắng để uống.

2. Bài thuốc chữa trị chứng viêm phế quản mãn tính

Bài thuốc 1: Đảng sâm và sơn dược mỗi vị 16g. Thổ bối mẫu, chích cam thảo và bắc hạnh nhân mỗi vị 10g, bách hợp, mạch môn và phục linh mỗi vị 12g, Đem các vị sắc lấy nước uống.

Bài thuốc 2: Củ mài sống 100 – 200g, sắc lấy nước uống thay trà.

3. Bài thuốc bồi bổ cơ thể sau khi ốm dạy:

– Hoài sơn 15g, Mè đen 120g, gạo tẻ 30g, đường phèn 100g, sữa bò 200g, đường đỏ 20g.

– Gạo và vừng rang cho chín, nghiền nhỏ và quấy với nước, lọc lấy nước trộn với sữa bò và đường phèn. Hoài sơn đem thái nhỏ, cho vào cùng với các nguyên liệu khác đun sôi chín và dùng ăn trong ngày.

4. Rượu hoài sơn giúp cường tinh, hồi xuân, giảm đau và định thần kinh

Cần: 3 lít Rượu trắng, đường 500g và củ mài 400g.

Ngâm ở nơi mát trong vòng 30 ngày. Mỗi lần uống 1 ly nhỏ trước ăn cơm, ndùng 2 lần (sáng – chiều) trong ngày.

Hoài sơn – Củ mài là vị thuốc quý, không chỉ có công dụng trị bệnh mà còn có tác dụng bồi bổ và nâng cao sức khỏe. Tuy nhiên rủi ro trong thời gian điều trị có thể xãy ra, bạn nên tham vấn thầy thuốc trước khi thực hiện bài thuốc và món ăn từ dược liệu này./.

Nguồn caodangyduocpasteur.com.vn tổng hợp từ DsCKI. Nguyễn Quốc Trung