Bác sĩ Điều dưỡng là gì? Điều dưỡng có thể học lên bác sĩ không

Nhiều người thắc mắc “Bác sĩ Điều dưỡng là gì?”. Bài viết này phân tích theo quy định pháp lý và thực tiễn đào tạo Việt Nam, làm rõ khái niệm “Bác sĩ Điều dưỡng” và con đường để điều dưỡng trở thành bác sĩ.

Bác sĩ Điều dưỡng là gì?

1. Khái niệm sai lệch “Bác sĩ Điều dưỡng”

1.1. Không tồn tại ngành “Bác sĩ Điều dưỡng” theo hệ thống đào tạo Việt Nam

Hiện tại, trong hệ thống ngành sức khỏe tại Việt Nam, không có ngành nào mang tên “Bác sĩ Điều dưỡng”;
“Bác sĩ” (đa khoa) là ngành riêng, được đào tạo qua chương trình Đại học y khoa (6 năm trở lên), chịu trách nhiệm chẩn đoán, điều trị, ra y lệnh;
“Điều dưỡng” là một ngành đào tạo độc lập, chuyên về chăm sóc, theo dõi, hỗ trợ người bệnh theo y lệnh Bác sĩ. Hai chức danh này không thể trộn lẫn.

1.2. Vì sao có khái niệm “Bác sĩ Điều dưỡng”?

Một số nguyên nhân chính bao gồm:

Nhầm lẫn do người ngoài nghề: nhiều người nghĩ nếu Điều dưỡng “học cao hơn” thì trở thành Bác sĩ;
Tin đồn, quảng cáo sai lệch: có nơi quảng cáo liên thông hoặc học rút gọn để “trở thành Bác sĩ” khiến người học hiểu sai;
Ảnh hưởng từ mô hình y tế quốc tế: ở một số nước (như Mỹ, Canada), Điều dưỡng Nâng cao (Nurse Practitioner) có phần nào quyền giống Bác sĩ, nhưng mô hình này không tương đương mô hình đào tạo Bác sĩ đa khoa tại Việt Nam.

2. Sự khác biệt Điều dưỡng và Bác sĩ

Người học Điều dưỡng thường mất 4 năm đào tạo nếu theo hệ Đại học, Cao đẳng Điều dưỡng thời gian đào tạo 3 năm. Trong khi bác sĩ đa khoa cần khoảng 6 năm học tại trường Đại học Y đa khoa.
Về trách nhiệm chuyên môn, Điều dưỡng được đào tạo qua thực hiện y lệnh, chăm sóc bệnh nhân và theo dõi biến chứng, còn bác sĩ có quyền ra y lệnh, kê đơn thuốc, quyết định phác đồ điều trị, thực hiện thủ thuật và phẫu thuật nếu được đào tạo;
Về phạm vi pháp lý, Điều dưỡng không được phép độc lập quyết định các phương pháp điều trị lớn và không chẩn đoán bệnh, trong khi bác sĩ chịu trách nhiệm chuyên môn cao, có quyền quyết định điều trị, kê đơn thuốc và thực hiện các thủ thuật y khoa quan trọng;

Từ những so sánh trên, có thể khẳng định rằng người học Điều dưỡng không phải là bác sĩ; hai nghề này có phạm vi, quyền hạn và trách nhiệm hoàn toàn khác nhau, nhưng đều đóng vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe.

3. Điều dưỡng có thể học lên Bác sĩ được không? – Phân tích quy định

3.1. Con đường học lên Bác sĩ: Không rút gọn, không liên thông tự do

Thực tế, nhiều người mong muốn “từ Điều dưỡng học lên Bác sĩ” theo con đường “liên thông” hoặc “chuyển đổi rút gọn”, nhưng quy định hiện hành không cho phép liên thông tự do từ Điều dưỡng (CĐ/ĐH) lên Bác sĩ đa khoa như một chương trình rút gọn đặc biệt;
Điều dưỡng muốn thành Bác sĩ phải thi lại Đại học ngành y đa khoa như thí sinh mới, theo lộ trình đào tạo bình thường (6 năm trở lên).

3.2. Các quy định pháp lý liên quan

Một số văn bản quan trọng cần lưu ý:

Quyết định 18/2017/QĐ‑TTg của Thủ tướng Chính phủ (ban hành ngày 31/5/2017) quy định liên thông giữa Trung cấp, Cao đẳng với Đại học;
Theo Quyết định 18/2017, điều kiện liên thông khối ngành sức khỏe (y, dược…) quy định rất chặt: thí sinh muốn liên thông phải tốt nghiệp Cao đẳng hoặc Trung cấp ngành sức khỏe; “người có bằng Y sĩ ” mới được đăng ký liên thông lên Đại học ngành Y đa khoa, Y học cổ truyền, Y học dự phòng, Răng Hàm Mặt;
Chỉ tiêu tuyển sinh liên thông theo Quyết định 18/2017 cũng bị giới hạn: tổng chỉ tiêu liên thông không được vượt quá 20% chỉ tiêu tuyển sinh chính quy cho mỗi ngành;
Thêm một yêu cầu nữa: đối với khối ngành y dược, người đăng ký liên thông phải có chứng chỉ hành nghề theo Quyết định 18/2017;
Ngoài ra, để cơ sở đào tạo được tổ chức liên thông khối y dược, trường Đại học phải có “ít nhất một khóa sinh viên chính quy đã tốt nghiệp” theo quyết định này.

Từ các điều trên, rõ ràng liên thông từ Điều dưỡng lên Bác sĩ đa khoa là rất khó khả thi theo quy định hiện hành.

4. Vì sao không cho phép rút gọn “Điều dưỡng → Bác sĩ đa khoa”?

4.1. Khác biệt lớn về kiến thức và kỹ năng chuyên môn

Học Bác sĩ đa khoa đòi hỏi lượng kiến thức y khoa sâu về giải phẫu, sinh lý, bệnh lý, dược lý, kỹ thuật chẩn đoán, phẫu thuật,…;
Điều dưỡng dù có nền tảng y khoa nhưng không học chuyên sâu toàn bộ khối kiến thức Bác sĩ, nên việc “rút gọn” có thể ảnh hưởng chất lượng đào tạo Bác sĩ.

4.2. Trách nhiệm pháp lý cao của Bác sĩ

Bác sĩ có quyền ra y lệnh, quyết định phác đồ, chịu trách nhiệm trước bệnh nhân và pháp luật;
Nếu đào tạo “Bác sĩ rút gọn” chất lượng thấp, có thể dẫn tới nguy cơ y tế cao, sai sót trong điều trị.

4.3. Chính sách nhân lực y tế

Việt Nam hiện đang thiếu Điều dưỡng nhiều hơn thiếu Bác sĩ, do tỷ lệ Bác sĩ/Điều dưỡng chưa cân bằng theo khuyến nghị quốc tế;
Việc ưu tiên phát triển Điều dưỡng có thể giúp tăng năng lực chăm sóc bệnh nhân, giảm gánh nặng cho hệ thống y tế, trong khi vẫn đảm bảo chất lượng Bác sĩ nếu họ được đào tạo đúng chuẩn.

5. Điều dưỡng muốn trở thành Bác sĩ: Lộ trình thực tế

5.1. Thi lại Đại học ngành Bác sĩ đa khoa

Điều dưỡng (có bằng CĐ hoặc ĐH) muốn làm Bác sĩ phải dự thi tuyển sinh Đại học Y khoa như các thí sinh khác;
Các tổ hợp xét tuyển phổ biến: Toán – Hóa – Sinh (khối B), hoặc các kỳ thi đánh giá năng lực / xét tuyển riêng tùy trường;
Sau khi trúng tuyển, học chương trình Đại học Y đa khoa ~ 6 năm (tùy trường).

5.2. Học chuyên khoa (nếu muốn)

Sau Đại học, Bác sĩ có thể tiếp tục học chuyên khoa: chuyên khoa 1 (CK1), chuyên khoa 2 (CK2), nội trú,…;
Tổng thời gian (tùy chuyên ngành): có thể thêm 2–5 năm hoặc hơn, tùy chương trình chuyên Bác sĩ chuyên sâu.

5.3. Lợi thế khi Điều dưỡng học lại thành Bác sĩ

Dù phải học lại từ đầu, Điều dưỡng có nhiều lợi thế:

Hiểu môi trường bệnh viện: Đã có kinh nghiệm thực tế, biết quy trình chăm sóc người bệnh, quy tắc lâm sàng, làm việc với Bác sĩ;
Kiến thức y khoa nền tảng tốt hơn: Nhiều Điều dưỡng đã học giải phẫu, sinh lý, dược, vi sinh,… → dễ tiếp thu kiến thức y chuyên sâu hơn;
Kỹ năng chăm sóc, giao tiếp bệnh nhân: Quan sát bệnh nhân, ghi chép hồ sơ, theo dõi biến đổi sức khỏe,… là kinh nghiệm rất quý khi học y đa khoa.

Bác sĩ và Điều dưỡng là 2 ngành riêng biệt

6. Tỷ lệ Bác sĩ trên Điều dưỡng

Theo báo cáo đổi mới đào tạo nhân lực y tế, Việt Nam đang trong tình trạng thiếu Điều dưỡng nghiêm trọng.

Một số nguồn khuyên rằng tỷ lệ lý tưởng theo khuyến nghị quốc tế là khoảng 1 Bác sĩ / 4 Điều dưỡng, nhưng tỷ lệ thực tế ở nhiều cơ sở y tế Việt Nam có thể cao hơn (tức ít Điều dưỡng so với Bác sĩ).

Việc phát triển nguồn nhân lực Điều dưỡng là cực kỳ quan trọng để cân bằng đội ngũ y tế: Bác sĩ và Điều dưỡng làm việc phối hợp chặt chẽ, mỗi bên có vai trò riêng.

7. Những hiểu lầm phổ biến cần được làm rõ

7.1. “Liên thông Điều dưỡng → Bác sĩ” sẽ tới 6 – 7 năm

Nhiều người lầm tưởng liên thông thì thời gian học ngắn hơn rất nhiều. Nhưng theo quyết định hiện hành, nếu có liên thông, đó là liên thông giữa trình độ CĐ/TC – ĐH, chứ không phải liên thông sang Bác sĩ đa khoa theo chương trình rút gọn.

Và việc đăng ký liên thông khối y dược bị giới hạn: chỉ tiêu ≤ 20% tổng chỉ tiêu chính quy theo QĐ 18/2017.

Ngoài ra, muốn liên thông khối sức khỏe, phải có chứng chỉ hành nghề.

7.2. “Điều dưỡng cao cấp / trình độ cao sẽ được làm Bác sĩ”

Có nơi quảng cáo Điều dưỡng nâng cao, Điều dưỡng chuyên sâu sẽ “giống Bác sĩ”, nhưng không tương đương Bác sĩ đa khoa.

Chức danh như “nurse practitioner” rất phổ biến ở nước ngoài, nhưng mô hình này chưa áp dụng tương đương tại Việt Nam trong việc đào tạo Bác sĩ đa khoa.

7.3. “Có văn bằng 2 Bác sĩ nếu đã là Điều dưỡng”

Văn bằng 2 là hình thức học thêm ngành khác, nhưng không có quy định nào hợp pháp phổ biến cho phép Điều dưỡng học văn bằng 2 Bác sĩ đa khoa dưới dạng rút gọn.

Nếu có học thêm, Điều dưỡng muốn làm Bác sĩ vẫn cần học theo chương trình đầy đủ (thi + nhập học Bác sĩ đa khoa).

8. Hệ thống ngành đào tạo y tế (liên quan) tại Việt Nam

Một số ngành đào tạo trong khối y – sức khỏe tại các trường Đại học, Cao đẳng Y Dược thường gặp:

Y đa khoa / Bác sĩ đa khoa: đào tạo Bác sĩ chính quy;
Điều dưỡng: CĐ, ĐH, sau Đại học;
Hộ sinh;
Y học dự phòng;
Y học cổ truyền;
Kỹ thuật y học (Xét nghiệm, Hình ảnh, Phục hồi chức năng, v.v.);
Răng Hàm Mặt.

Trong danh mục ngành học, không có mục “Bác sĩ Điều dưỡng”. Điều này khẳng định rõ: “Bác sĩ Điều dưỡng” là một cụm từ không hợp pháp trong hệ thống ngành đào tạo y tế chính quy.

9. Những khuyến nghị dành cho Điều dưỡng muốn trở thành Bác sĩ

Nếu bạn đang là Điều dưỡng và có khát vọng làm Bác sĩ, dưới đây là một số gợi ý:

Lập kế hoạch rõ ràng: Hiểu rằng con đường là thi lại Đại học y đa khoa, không phải liên thông rút gọn;
Rèn kỹ năng thi tuyển: Ôn thi tổ hợp khối B (Toán – Hóa – Sinh) hoặc các phương thức xét tuyển của trường y;
Chuẩn bị tài chính và thời gian: Học 6 năm + nếu học chuyên khoa có thể thêm nhiều năm nữa;
Tận dụng kinh nghiệm Điều dưỡng: Việc đã làm Điều dưỡng là lợi thế lớn – kinh nghiệm chăm sóc bệnh nhân + kiến thức nền y khoa;
Tìm trường y phù hợp: Tìm các trường Y đa khoa uy tín, có đào tạo chuyên khoa, thực tập tốt;
Giữ động lực lâu dài: Con đường trở thành Bác sĩ là dài và gian nan, cần kiên trì;
Không có “Bác sĩ Điều dưỡng” theo khái niệm hợp pháp – đây chỉ là hiểu lầm phổ biến.

Điều dưỡng không phải Bác sĩ; hai nghề khác nhau về nhiệm vụ, đào tạo và trách nhiệm. Nhiều người thắc mắc “Bác sĩ Điều dưỡng là gì”, nhưng theo quy định hiện hành (như Quyết định 18/2017/QĐ‑TTg), việc liên thông lên Bác sĩ đa khoa rất khắt khe, yêu cầu cao và có giới hạn chỉ tiêu. Con đường duy nhất là thi vào Đại học Y đa khoa và học đủ 6 năm, chưa kể nếu muốn chuyên khoa. Dù khó khăn, điều dưỡng có lợi thế nhờ kinh nghiệm lâm sàng, kiến thức nền và hiểu biết môi trường bệnh viện. Nếu đam mê, nỗ lực này hoàn toàn xứng đáng.